ZROZUMIEĆ ŚREDNIOWIECZE

Charakter tej epoki ma wiele nurtów, a zarazem jedność wynikającą z faktu, że cała średniowieczna Europa stanowiła kontynent chrześcijaństwa, które niepodzielnie rządziło myśleniem, odczuwaniem, postępowaniem i twórczością ludzką. Rosyjski uczony Aaron Gurkiewicz tak to ujmuje: Niewiele (...) zrozumiany z kultury średniowiecza, jeśli poprzestaniemy na opinii, że w okresie tym panowała ciemnota (...), gdyż wszyscy wierzyli w Boga - przecież bez tej hipotezy, która dla człowieka średniowiecznego wcale nie była hipotezą, lecz (...) absolutną potrzebą jego całego światopoglądu i moralności, człowiek średniowieczny nie potrafił zrozumieć świata ani orientować się w nim. To, co jest mylne z naszego punktu widzenia , nie było wcale mylne dla ludzi średniowiecza, była to wyższa prawda, wokół której skupiały się wszystkie ich kulturowe i społeczne wartości. Daną kulturę można zrozumieć tylko pod warunkiem ściśle historycznego traktowania jej, stosowania odpowiednich do niej mierników wartości. Wszechwładne panowanie światopoglądu religijnego nie wykluczało twórczości świeckiej, jednakże świeckość nie oznaczała tu odcięcia się od chrześcijaństwa, lecz niesprzeczne z nim ukształtowanie świeckiej tematyki i ideologii dzieł. DWUJĘZYCZNOŚĆ W epoce średniowiecza tworzono w uniwersalnym języku Kościoła, łacinie, oraz w dopiero formujących się językach narodowych, które mozolnie dopracowywały się poziomu odpowiedniego do wyrażania rozmaitych, nieraz bardzo skomplikowanych treści. Język naszych średniowiecznych zabytków ujawnia proces kształtowania się polszczyzny wyłaniającej się z dialektów (wielkopolskiego i małopolskiego) i zarazem przejmowania przez nią różnych zapożyczeń (łacińskich, czeskich, niemieckich). Formowanie własnego języka umacniało poczucie tożsamości, wspólnoty narodowej. Jednakże średniowieczna twórczość łacińska, obfitsza niż polska, miała tę przewagę, że jej osiągnięcia mogły być zauważone na szerszym, europejskim forum. Łacińscy twórcy, zarówno obcokrajowcy (np. Anonim Gall), jak i rdzenni Polacy, operowali znakomicie wypracowanym językiem, a przy tym korzystali ustalonych już w literaturze łacińskiej reguł pisarskiego rzemiosła. Wspaniały pokaz umiejętności literackich i wszechstronnej wiedzy daje wielkopomne dzieło Jana Długosza - złożona z dwunastu ksiąg łacińska Historia Polski, obejmująca dzieje od czasów najdawniejszych po 1480 r. Jest to pierwszy, najwyższej rangi dokument naszej świadomości narodowej i zarazem dowód wybitnej ówczesnej kultury Polski pierwszych Jagiellonów.