Alchemia w Średniowieczu

Kategorie wiedzy

Średniowieczne programy nauczania dzieliły wiedzę na siedem sztuk wyzwolonych: arytmetykę, geometrię, astronomię, muzykę, dialektykę (logikę), retorykę i gramatykę. Pierwsze cztery (quadrivium) prowadziły do wiedzy, ostatnie trzy (trivium) do elokwencji, czyli umiejętność pięknego wysławiania się. Kategorie te sięgają wstecz do czasów antycznych i św. Augustyna, a swą ostateczną formę uzyskały w okresie panowania Karolingów - władców Państwa Franków. Sztuki wyzwolone często przedstawiano jako alegoryczne postacie kobiece. Wyszukaną wersję takiego przedstawienia namalował u schyłku XIV w. Andrea da Firenze w kościele S.Maria Novella we Florencji. Siedzący z przodu mężczyźni mają przedstawiać rzekomych twórców tych sztuk.

Obok siedmiu sztuk wyzwolonych istniały jeszcze inne nauki, podobnie jak w czasach dzisiejszych: medycyna, teologia, a także poprzedniczka współczesnej chemii i fizyki, czyli alchemia. Słowo alchemia pochodzi z języka arabskiego, oznacza „mieszanie, łączenie”. Alchemia zajmowała się badaniem „natury rzeczy”: z czego się składa przyroda oraz jaki wpływ mają na siebie poszczególne części natury, w jaki sposób się ze sobą wiążą. Badała rośliny, zwierzęta, ludzi oraz zjawiska astronomiczne oraz szukała drogi do doskonałości.

W alchemii ważną rolę odgrywały symbole, znaki i liczby. Ważną cyfrą była czwórka, której magiczne znaczenie przypisywano już w starożytności. W chrześcijaństwie cyfra cztery nabrała nowych znaczeń.

Istniały różne poglądy na temat „składników” natury, w tym człowieka, a najbardziej popularne i najstarsze poglądy dotyczyły istnienia żywiołów, humorów i temperamentów.

CZTERY ŻYWIOŁY – CZTERY HUMORY – CZTERY TEMPERAMENTY

Żywioły i humory

Myśl średniowieczną zdominowała teoria ,,zgodności”, wywodząca się nie z chrześcijańskiego objawienia,lecz z koncepcji pochodzenia greckiego, mówiące, że aby jakieś wyjaśnienie było częścią boskiego planu, musi być celowe, symetryczne i estetyczne. Wszystko we wszechświecie składało się z czterech żywiołów – ziemi, ognia, wody i powietrza. W ciele ludzkim odpowiadały im cztery płyny organiczne (humory): krew, żółć, flegma i czarna żółć, które z kolei, w zależności od proporcji, w jakich zostały zmieszane, decydowały o temperamencie człowieka: sangwinicznym, cholerycznym, flegmatycznym i melancholijnym. Fakt, że istniały też cztery główne kierunki, cztery wiatry, cztery pory roku ( i cztery ewangelie), tylko potwierdzał teorię. System ten przedstawiony został w formie idealnie symetrycznego wykresu, co stanowiło przekonujący dowód jego prawdziwości.